لیبر زودرس یا همان زایمان زودرس؛ شامل تغییر حالاتی از رحم و انقباضات رحمی است که در حد فاصل هفته های 20 و 37 بارداری اتفاق می افتد. زایمان زودرس، به هرگونه زایمانی گفته می شود که قبل از 37 هفته کامل حاملگی انجام شود. زایمان و لیبر زودرس ، جدی ترین عوارض حاملگی هستند، زیرا منجر به حدود 90 درصد از همه ی مرگ های نوزادی می شوند. بیش از 75 درصد این مرگ ها ، در نوزادان به دنیا آمده با سن حاملگی کمتر از 32 هفته اتفاق می افتد. علی رغم کاهش میزان مرگ و میرهای نوزادی ، میزان زایمان های زودرس در کشورهای پیشرفته در حال افزایش است.
زایمان زودرس چیست؟
همانطور که از نامش پیداست به زایمانی اطلاق داده می شود که پیش از موعد مقرر انجام شود. زایمان زودرس زمانی اتفاق می افتد انقباضات منظم، منجر به باز شدن دهانه رحم بعد از هفته 20 و قبل از هفته 37 بارداری شود. این گونه زایمان سلامتی نوزاد را مورد تهدید قرار می دهد. به طوری که کودکانی با این شرایط تولد باید تا مدت زمان مشخصی در بخش مراقبت های ویژه قرار بگیرند تا از بروز بیماری های وخیم تری جلوگیری شود. چرا که می تواند باعث خطراتی نظیر؛ اختلال در عملکرد ذهنی و جسمی کودک شود.
علائم زایمان زودرس
بهتر است بدانید جلوگیری از بروز چنین اتفاقی تا حد بسیار زیادی مستلزم آگاهی از علائم آن است، چرا که با مشاهده علائم تشخیص و درمان های زود هنگام می توان از میزان شدت عوارض ناشی از این اتفاق را به میزان چشم گیری کاهش داد. بنابراین اگر در هفته های آخر بارداری به سر می برید و با هر یک از علائم زیر مواجه شدید حتما در سریع ترین زمان ممکن خود را به پزشک برسانید و شرح حالی از خود در اختیار وی قرار دهید.
• احساس انقباض های شکمی به طور منظم
• کمر درد های شدید
• احساس فشار بیشتر جنین در ناحیه تحتانی یا همان لگن
• گرفتگی خفیف در ناحیه شکمی
• لکه بینی یا خونریزی سبک از ناحیه واژینال
• ترشح مایع در اثر پارگی غشای اطراف جنین
• تغییر در شکل ظاهری ترشحات واژن که خصوصیاتی همچون آبکی مایل به خونی یا مخاطی چسبنده دارند.
*ذکر یک نکته الزامیست؛ این علائم ممکن است با برخی حالات که در دوران بارداری بسیار شایع اند، مشابهت داشته باشند که به سختی می توان بین آن ها تفکیک قائل شد. اما باز هم شما غافل نشوید و به پزشک خود مراجعه کنید زیرا همیشه برای حفظ سلامتی باید جانب احتیاط را رعایت نمود.
چه عواملی در بروز زایمان زودرس نقش دارند؟
با توجه به تحقیقاتی که انجام شده است تا کنون علت دقیقی از بروز این حادثه مشخص نشده است اما می توان برخی از عوامل را به عنوان مواردی که شانس خطر ابتلا به آن را افزایش می دهند، نام برد.
• استعمال دخاینات
• مصرف انواع مواد مخدر و مشروبات الکلی
• اضافه یا کمبود وزن بیش از حد در طی دوران بارداری
• ابتلا به بیماری پرفشاری خون، دیابت، اختلالات لخته خونی و عفونت ها
• مسمومیت در دوران بارداری
• مبتلا شدن جنین به برخی از بیماری های خاص
• بارداری به روش های غیر طبیعی یا همان لقاح های خارج رحمی یا مصنوعی
• حاملگی های دو قلو یا چند قلویی
• کوتاه بودن دهانه رحم
• سن مادر (خیلی پیر یا خیلی جوان)
• ابتلا به اختلال افسردگی و در معرض شرایط استرس زا قرار گرفتن
• سابقه خانوادگی در زایمان زودرس
• فاصله بین بارداری کمتر از 12 ماه یا بیشتر از 59 ماه باشد.
عوارض و خطرات زایمان زودرس
از مهم ترین عوارضی که زایمان زودرس می تواند برای افراد ایجاد کند، مربوط به موارد زیر است :
کمبود تنفس
نوزادانی که پیش از موعد متولد می‌شوند، ممکن است با مشکلات تنفسی مواجه شوند. سیستم تنفسی آنها هنوز کاملاً توسعه نیافته است و می‌تواند نیاز به مراقبت و مداخله پزشکی داشته باشد.
در واقع نوزادان زودرس ممکن است هنگام تولد دچار کمبود اکسیژن یا ضعف تنفسی باشند. این مشکل می‌تواند نیاز به مراقبت در بخش مراقبت ویژه نوزادان (NICU) و استفاده از تجهیزاتی مانند ماسک‌های تنفسی یا وسایل تنفسی مکانیکی را به همراه داشته باشد.
عدم تنظیم دمای بدن در نوزادان
نوزادان زودرس دارای کمبود قدرت تنظیم دمای بدن هستند و ممکن است مشکلات حرارتی از جمله گرما یا سرما خوردگی را تجربه کنند. این نوزادان نیاز به حفظ دمای مناسب و مراقبت های ویژه در این زمینه دارند.
مشکلات تغذیه
نوزادان زودرس ممکن است دچار مشکلات تغذیه‌ای باشند و نیاز به تغذیه مکمل از طریق رگ یا لوله تغذیه داشته باشند.
مشکلات عصبی
نوزادان زودرس بیشتر در معرض خطرات مرتبط با مشکلات عصبی هستند، از جمله خطر بالاتر برای سکته مغزی و اختلالات توسعه عصبی.
عفونت
نوزادان زودرس در مقابل عفونت‌ها حساس‌تر هستند و ممکن است در مواجهه با عفونت‌ها مانند عفونت ریوی یا سپتی‌سمی را تجربه کنند.
مشکل رشد و تکامل
نوزادان زودرس ممکن است با مشکلات رشد و تکاملی مواجه شوند و نیاز به پیگیری ویژه توسط پزشکان و متخزایمان زودرس یا پیش از موعد معمول زایمان، باعث ایجاد خطرات و عوارض زیر می‌شود:
مشکل تغذیه
نوزادان زودرس ممکن است دچار مشکلات تغذیه‌ای شوند و نیاز به تغذیه مکمل از طریق رگ یا لوله تغذیه داشته باشند.
برای جلوگیری از زایمان زودرس، مراقبت و پیگیری دقیق در طول بارداری و درمان مناسب برای شرایطی مانند عفونت‌ها یا التهابات راه تناسلی بسیار اهمیت دارد. همچنین، رعایت سبک زندگی سالم و مراقبت از خود و جنین نیز برای جلوگیری از زایمان زودرس حائز اهمیت است.
نشانه های بیوشیمیایی
دوتا از شایع ترین نشانگر های بیوشیمیایی پیش بینی کننده زایمان زودرس عبارتند از:فیبرونکتین جنینی و استریول بزاق.
فیبرونکتین های جنینی
گلیکوپروتئین های یافت شده در پلاسما هستند و در طی زندگی جنینی تولید می شوند. این مواد در کانال سرویکس دراوایل حاملگی و سپس یکبار دیگر در اواخر حاملگی ظاهر می شوند. ظاهر شدن این مواد بین هفته های 24 و 34 بارداری می تواند زایمان زودرس را پیشگویی کند.
استریول بزاق
شکلی از استروژن تولید شده بوسیله جنین است که در هفته 9 بارداری در پلاسما وجود دارد. احتمال دارد فیبرونکتین های جنینی بتوانند پیشگویی کنند چه افرادی وارد لیبر زودرس نمی شوند، اما نمی تواند پیشگویی کنند چه کسانی وارد لیبر زودرس می شوند. این تست در طی یک معاینه ی واژینال صورت می گیرد.
زایمان زودرس چه تاثیری بر نوزاد دارد؟
همانطور که مباحث پیشین بدان اشاره شد زایمان زودرس برای کودک عوارض بسیاری را به دنبال دارد. یکی از این عارضه ها می تواند کم وزنی کودک باشد، حتی مشکلات تنفسی، شکل نگرفتن کامل اندام ها، اختلالات بینایی هم از تولد زود هنگام کودکان گزارش شده است. نارس بودن کودکان خطر بیشتری در ابتلا به فلج مغزی و نا توانی های ذهنی و جسمی دارد.
چه راهکار هایی برای جلوگیری از بروز زایمان زودرس وجود دارد؟
راه های پیشگیری از زایمان زودرس به شرح زیر است :
داشتن سبک زندگی سالم
زمانی که فردی قصد بارداری دارد، مهم ترین اقدامات جهت پیشگیری از زایمان زودرس، خود فرد است. این اقدامات عبارتند از :
- اجتناب از مصرف دخانیات: استفاده از تنباکو، سیگار، و سیگار الکترونیکی را کاملاً متوقف کنید.
- مصرف متعدد داروها: هر دارویی را فقط با دستور پزشک مصرف کنید و در صورت نیاز به دارو، مطابق نسخه پزشک پیش بروید.
- رژیم غذایی مناسب: رژیم غذایی حاوی آهن و فولیک اسید باشد.
- فعالیت روزانه: حداقل نیم ساعت فعالیت ورزشی را به روزانه خود اضافه کنید.
- مراقبت از شرایط پزشکی: در صورت داشتن شرایط مانند دیابت یا فشارخون بالا، آنها را تحت کنترل قرار دهید.
- کاهش استرس: از تکنیک‌های مثل یوگا برای کاهش استرس استفاده کنید.
- حفظ روابط سالم: روابط بدون خشونت با اطرافیان خود را حفظ کنید.
مراقبت‌های دوران بارداری از خود و نوزاد
در اوایل دوران بارداری، به مراقبت‌های پیش از زایمان و آموزش‌های مرتبط با آن توجه کنید. اگر تا پیش از این زایمان زودرس داشته‌اید، به همراه همسر خود در جلسات آموزشی حضور یابید. در صورت سلامتی خوب خود و نوزاد، بهتر است زایمان به طور طبیعی و در زمان مناسب خود رخ دهد.
آگاهی از علائم زایمان زودرس
با آگاهی از علائم زایمان زودرس که قبلاً شرح داده شدند، در صورت احساس هرگونه نشانه ای، به همسر و متخصص زنان و زایمان خود اطلاع دهید. این اطلاع‌رسانی می‌تواند در تشخیص و پیشگیری از زایمان زودرس مؤثر باشد.
علل لیبر و زایمان زودرس
علت لیبر زودرس ناشناخته است و فرض می شود که چند علتی ( مولتی فاکتوریال) باشد. تصور می شود عفونت ها ، عامل اتیولوژیک بزرگی در برخی لیبرهای زودرس باشند. در حضور عفونت های رحم یا سرویکس واژن ، خطر زایمان زودرس افزایش می یابد. بنابراین مراقبت های پره ناتال زودرس و مستمر، که بتواند عفونت را تشخیص دهد و درمان کند، در جلوگیری از زایمان زودرس مهم است.
حدود 25 درصد از همه زایمان های زودرس، ایاتروژنیک هستند، یعنی نوزاد به دلیل عوارض حاملگی که سلامت یا زندگی جنین یا مادر را تهدید می کنند و نه به دلیل لیبر زودرس، عمدا زود به دنیا آورده می شود. 25 درصد دیگر از همه زایمان های زودرس به دنبال پارگی پرده های جنینی اتفاق می افتد. اینگونه زایمان ها قابل پیشگیری نیستند. تنها حدود 50 درصد از زایمان های زودرس، که به عنوان زایمان های زودرس ایدیوپاتیک در نظر گرفته می شوند، به پیشگیری جواب می دهند.
چند نمونه از عللی که می توانند سبب زایمان زودرس شوند، به شرح زیر است :
انواع بیماری‌های زنان
برخی عوامل مرتبط با خود زن می‌توانند منجر به زایمان زودرس شوند. این عوامل شامل عفونت راه تناسلی، التهابات راه تناسلی، بیماری‌های مزمن مادر (مانند دیابت یا فشار خون بالا) و مشکلات ساختاری رحم می‌شوند.
مشکلات مربوط به جنین
مشکلات مربوط به جنین نیز ممکن است باعث زایمان زودرس شوند. برخی از مشکلات جنینی شامل عیب‌های تشکیلی، عفونت جنینی، مشکلات رشد و تکاملی و مشکلات پیش آمدنده در سیستم عصبی جنین می‌باشند.
عوامل محیطی
محیط و شرایط اطراف نیز می‌توانند تأثیر گذار باشند. در مواردی که زن با شرایط استرس‌زا، زندگی نامناسب، کار سنگین، افتادگی ضربه و یا مصرف مواد مخدر و الکل مواجه است، احتمال زایمان زودرس افزایش می‌یابد.
عوامل ناشناخته
علت زایمان زودرس در برخی موارد دقیقاً مشخص نیست و به عوامل ناشناخته مربوط می‌شود. علل ژنتیکی، عوامل ایمنی، عوامل هورمونی و تعاملات پیچیده بین عوامل مختلف نیز ممکن است نقشی در این نوع زایمان داشته باشند.
عفونت ها و خطر زایمان زودرس
- واژینوز باکتریال : 40% افزایش خطر
- سیفیلیس و گنوره : 50% افزایش خطر
- باکتریوری بدون نشانه: 50% افزایش خطر
درمان زایمان زودرس
با مراجعه به متخصص زنان و زایمان ، پزشک به بررسی و معاینه می پردازد و طبق تشخیص خود ، راه درمانی مناسبی را انتخاب می کند. از میان راه های درمانی زایمان زودرس می توان به اختصار به موارد زیر اشاره کرد:
- بستری و معاینه واژینال
- NPO : چون احتمال سزارین می رود، باید بیمار NPO نگه داشته شود.
- استراحت در بستر
- کنترل علائم حیاتی
- ضربان قلب جنین
- انقباضات رحمی
- سونوگرافی
- الکترولیت ها و FBS
- آمنیوسنتز و کورتیکواستروئیدها
- ارام بخشی و سرم و…
