کلامیدیا تراکوماتیس یکی از شایع‌ترین عفونت‌های باکتریایی دستگاه تناسلی در جهان است که اغلب به صورت بی‌علامت یا با علائم خفیف ظاهر می‌شود. به همین دلیل است که گاهی آن را «عفونت خاموش» یا «بی‌صدا» می‌نامند. اگر این عفونت درمان نشود، می‌تواند پیامدهای جدی در باروری یا سلامت عمومی ایجاد کند.
ماهیت و اپیدمیولوژی کلامیدیا
کلامیدیا یک باکتری داخل سلولی است؛ یعنی برای تکثیر و زنده ماندن نیازمند حضور داخل سلول میزبان است. گونه‌ی اصلی که دستگاه تناسلی را آلوده می‌سازد کلامیدیا تراکوماتیس است. کلامیدیا در شرایط نامطلوب ممکن است وارد حالت پایداری شود؛ یعنی تکثیرش را موقتاً کاهش دهد تا از حمله سیستم ایمنی فرار کند، سپس زمانی که شرایط بهتر شود دوباره فعال شود.
کلامیدیا یکی از شایع‌ترین عفونت‌های منتقله از راه جنسی (STI) است. بیش از ۸۰٪ موارد بزرگسالان ممکن است بدون علامت باشند. در بسیاری از کشورها، برنامه‌های غربالگری زنان جوان انجام می‌شود تا موارد بی‌علامت شناسایی شوند. در جمعیت زنان، مهم‌ترین عوارض بر روی باروری است؛ اما در مردان نیز عوارضی وجود دارد. عفونت‌های بدون علامت می‌توانند به سقط، عفونت لگنی، حاملگی خارج رحمی و ناباروری منجر شوند.
راه‌های انتقال و عوامل خطر
- انتقال عمده از طریق تماس جنسی واژینال، مقعدی و گاهی دهانی
- در زنان باردار، ممکن است عفونت به نوزاد در زمان زایمان منتقل شود و باعث کنژنکتیویت (التهاب ملتحمه) یا پنومونی در نوزاد شود.
- انتقال از مدفوع به مجرای تناسلی یا بالعکس در برخی شرایط خاص
چند عامل خطر افزایش احتمال ابتلا به کلامیدیا عبارت‌اند از:
- داشتن یک یا چند شریک جنسی
- نداشتن استفاده از کاندوم یا روش محافظت جنسی مناسب
- سن پایین‌تر (مثلاً افراد جوان‌تر از ۲۵ سال)
- سابقه عفونت جنسی دیگر
- تغییر مکرر شریک جنسی
- عدم دسترسی به خدمات سلامت جنسی
- حضور در جمعیت‌هایی با بار بیماری بالا
تظاهرات بالینی
یکی از ویژگی‌های نگران‌کننده کلامیدیا این است که در بسیاری از افراد بدون علامت باقی می‌ماند. به عبارت دیگر، فرد ممکن است عفونت داشته باشد اما علائم آشکاری نداشته باشد، یا علائم بسیار خفیف را نادیده بگیرد.
در زنان، محل رایج عفونت دهانه رحم (سرویکس) است، که می‌تواند به سرویسیت (التهاب دهانه رحم) منجر شود. ترشحات غیرطبیعی واژینال، خونریزی بین دو قاعدگی، درد در زمان مقاربت، سوزش یا درد موقع ادرار ممکن است وجود داشته باشند. در مراحل پیشرفته، ممکن است پرده‌های رحم یا لوله‌های فالوپ دچار التهاب شوند (اندومتریت، سالپینژیت). در موارد شدید، بیماری التهابی لگن (PID) ایجاد می‌شود. چون بسیاری از موارد علامت ندارند، اغلب زمانی تشخیص داده می‌شوند که عوارضی رخ داده باشد.
در مردان، عفونت ممکن است در مجرای ادراری (اورتِریت) یا اپیدیدیم (اپیدیدیمیت) بروز کند. علائم ممکن است شامل ترشح شفاف یا کم، سوزش یا درد موقع ادرار، درد یا تورم در بیضه و در موارد مزمن، احتمال درگیر شدن پروستات یا عوارض باروری باشد. علاوه بر این، ممکن است کلامیدیا باعث آرتریت واکنشی شود (یک نوع التهاب مفصلی که پس از عفونت رخ می‌دهد)
کلامیدیا می‌تواند دستگاه روده (مقعد) را در افرادی که تماس مقعدی دارند درگیر کند؛ در این صورت ممکن است پروکتیت (التهاب رکتوم) با علائمی مانند درد مقعدی، خونریزی، یا ترشح مخاطی را شاهد باشیم. در سویه‌های مخصوص (LGV)، ممکن است غدد لنفاوی نزدیک منطقه تناسلی متورم شوند یا عفونت مهاجم‌تری دیده شود.
تشخیص کلامیدیا
با توجه به اینکه بسیاری از موارد کلامیدیا بی‌علامت است، تشخیص دقیق و به موقع اهمیت زیادی دارد. در این بخش روش‌های تشخیصی و نکات بالینی آن را بررسی می‌کنم.
-
کشت باکتری
کشت کلامیدیا یکی از روش‌های قدیمی‌تر تشخیص است. در این روش، نمونه‌های بافتی (مثلاً سرویکس یا مخاط ادراری) در خطوط سلولی حساس کشت داده می‌شوند تا باکتری تکثیر یافته و شناسایی شود.
-
روش‌های ایمنی‌شناسی (آنتی‌ژن/ ایمونولوژی)
روش‌هایی مانند ایمونوفلورسانس مستقیم، روش‌های الایزا برای تشخیص آنتی‌ژن کلامیدیا در نمونه مخاطی یا ادراری به کار رفته‌اند.
-
روش‌های مولکولی (NAAT)
روش تشخیص مولکولی یا NAAT امروزه به عنوان استاندارد طلایی تشخیص کلامیدیا شناخته می‌شود. این روش‌ها بر اساس تکثیر قطعات DNA یا RNA کلامیدیا هستند.
درمان شریک جنسی و پیشگیری از عود
یکی از اصول مهم درمان، درمان همزمان شریک جنسی (یا شریک‌ها) است تا از انتقال مجدد جلوگیری شود. در برخی موارد، توصیه می‌شود که شریک جنسی بدون بررسی کامل نیز درمان گردد، اگر تماس نزدیک و اخیر وجود داشته باشد. همچنین پیگیری بعد از درمان برای اطمینان از پاک شدن عفونت در بعضی راهنمایی‌ها پیشنهاد می‌شود، به ویژه در موارد بارداری، موارد بالینی پیچیده یا جایی که نگرانی نسبت به درمان ناقص وجود دارد.
نتیجه‌گیری
کلامیدیا یک عفونت باکتریایی تناسلی‌ست که به دلیل ویژگی‌های خاموش و بی‌علامتی در بسیاری موارد بدون تشخیص باقی می‌ماند. اگرچه اغلب افراد علامتی ندارند، پیامدهای درازمدتی مانند بیماری التهابی لگن، ناباروری، حاملگی خارج‌رحمی یا آسیب به دستگاه تولیدمثل در مردان می‌تواند اتفاق بیفتد. بهترین روش تشخیص در حال حاضر روش مولکولی (NAAT) است که حساسیت و ویژگی بالایی دارد. در درمان نیز لازم است شریک جنسی نیز درمان شود و پیگیری مناسب انجام گیرد. از نظر بهداشت عمومی، برنامه‌های غربالگری هدفمند در جمعیت‌های پرخطر اهمیت دارد، اما باید طراحی آن‌ها با در نظر گرفتن ملاحظات هزینه، پذیرش اجتماعی، و عواقب احتمالی باشد. در نهایت، آگاهی‌بخشی، تشویق به چکاپ جنسی مرتب و استفاده از روش‌های پیشگیری مانند کاندوم نقش اساسی در کاهش بروز و پیامدهای کلامیدیا دارند.
